Görkemli bir Gotik Yapıt
Haydarpaşa Camii, orijinal olarak 14’üncü yüzyılda Lüzinyanlar tarafından Azize Katerina Kilisesi olarak inşa edildi ve zamanında Lefkoşa’nın en büyük ikinci kilisesi oldu.
Adadaki Frenk idaresi sırasında, Fransa’nın güneyinde 14’üncü asırda çok yapılan gösterişli Gotik tarzında inşa edilen yapıt, Ayasofya’dan sonra başkentteki en önemli Lüzinyan yapılarından biridir.
Adanın 1570 yılında Osmanlılar tarafından fethiyle birlikte, Azize Katerina Kilisesi de Haydarpaşa Camii’ne çevrildi. Bölgede yaşayan ileri gelen Türklerin kullandığı bir ibadet yeri olduğundan aynı zamanda “Ağalar Camii” olarak da bilinmektedir.
Caminin güney batı köşesine eklenen minare, 1931 yılına kadar Kıbrıs’taki en uzun ince minareydi. Sonrasında yıldırım çarpması sonucu büyük ölçüde zarar gören minare yıkılıp yerine orijinalinden farklı olarak daha kısası yapıldı.
Kiliseden camiye çevrilen ibadethane üç giriş kapısına sahiptir. Güney girişi ince taş işçiliğinde Gotik tarzındadır. Kemerli pervazı gelincik başlığı ile sonlanmıştır. Batı kapısı girişinde üzerinde iki ejderha arasında bir gül olan mermer üst eşik bulunur. Kuzey girişi ise çok daha sade şekilde inşa edilmiştir – burada ise elinde balık ve ejderha tasviri tutan çıplak bir kadın rölyefi bulunmaktadır.
Ön kapı yine kemerli pervazı gelincik başlığı ile sonlanan ince Gotik tarzdadır. Batı yüzünde azizlerin eziyet çarkı şeklindeki Azize Katerina camı bulunmaktadır. Kilisenin Latin döneminde kadınlar manastırı olarak kullanılan kısmına Osmanlı zamanında bazı eklemeler yapılmıştır.
Binanın iç kısmında, iki Gotik kemerin desteklediği çapraz nervürlerden oluşan bir mahzen bulunmaktadır. Yarım kubbenin altında kilit taşından sarkan kemer kümeler, yine kubbenin kuzeyinde ise çapraşık şekilde oyulmuş insan başlarının bulunduğu desteklerin tuttuğu giyim odası yer almaktadır. Yukarda ise çatı odasının alçak pencereleri ana kiliseye bakmaktadır.
İngiliz Koloni Dairesi görevlilerinden, Londra Eton College ve Oxford Trinity College mezunu Sir Harry Charles Luke, Birinci Dünya Savaşı sırasında adaya iki defa görevli gelmiştir. Tanınmış bir yazar ve tarihçi olan Sir Charles, bu yapıyı “Kıbrıs’ın en zarif, gösterişli Gotik yapısı olarak” tanımlamıştır.
Bu yapının çekiciliği Haydarpaşa Camii’ni, Lefkoşa’yı ziyaret eden herkes için olmasa da görkemli dini yapı arayan ve meraklı her kaşif için mutlaka ziyaret edilmesi gereken bir yer haline getirmiştir.
Kilisenin ana avlusu çaprazındaki evde, adada 1878-1882 Sömürge döneminde İngiliz Ordusu tarafından Kıbrıs adasının ilk defa veri üçleme sondaj incelemesi yapmakla görevlendirilen yüksek rütbeli subaylardan Lord Horatio Herbert Kitchener yaşamıştır.